मराठी बोधकथा | शालेय परिपाठ

बोधकथा १ : रागावर नियंत्रण (कुंपण आणि खिळे)

           एका गावात एक खूप रागीट मुलगा राहत होता. त्याला खूप लवकर राग यायचा आणि रागाच्या भरात तो कोणालाही वाईट शब्द बोलायचा. त्याच्या वडिलांना त्याची काळजी वाटत होती.एके दिवशी वडिलांनी त्याला एक खिळ्यांनी भरलेली पिशवी दिली आणि सांगितले, जेव्हा जेव्हा तुला राग येईल तेव्हा आपल्या बागेतील लाकडी कुंपणावर एक खेळा ठोकून यायचा.

         पहिल्या दिवशी त्या मुलाने रागाच्या भरात ३०-४० खिळे ठोकले. हळूहळू त्याला समजले की खिळे ठोकण्यापेक्षा रागावर नियंत्रण मिळवणे सोपे आहे. खिळ्यांची संख्या कमी होऊ लागली. शेवटी एक दिवस असा आला की त्याला रागच आला नाही. त्याने वडिलांना हे सांगितले. वडील म्हणाले, खूप छान. आता ज्या दिवशी तुला अजिबात राग येणार नाही, त्या दिवशी त्या कुंपणावरून एक खिळा उपसून काढायचा. काही दिवसांनी सर्व खिळे निघाले. मुलगा आनंदाने वडिलांना घेऊन कुंपणाजवळ गेला.

           वडील म्हणाले, बेटा तू खूप छान काम केलेस. पण या कुंपणाकडे बघ. त्याला किती छिद्रे पडली आहेत. हे कुंपण आता पहिले होते तसे राहिले नाही. जेव्हा तू रागात कोणाला वाईट शब्द बोलतोस, तेव्हा समोरच्याच्या मनावर असेच व्रण उमटतात. तू कितीही माफी मागितली तरी ते शब्द परत घेता येत नाहीत.

तात्पर्य: शब्दांच्या जखमा तलवारीच्या जखमेपेक्षा खोल असतात, म्हणून विचार करून बोलावे.

बोधकथा २ : फुलपाखरू आणि संघर्ष

            एकदा एका माणसाला बागेत एक फुलपाखराचा कोष (Cocoon) सापडला. काही दिवसांनी त्या कोषाला एक छोटी भेग पडली. तो माणूस तिथेच बसून राहिला आणि त्या कोषातून बाहेर पडण्यासाठी धडपडणाऱ्या फुलपाखराकडे बघत राहिला. फुलपाखरू तासनतास बाहेर येण्याचा प्रयत्न करत होते, पण ते बाहेर येऊ शकत नव्हते. त्या माणसाला दया आली. त्याने कात्री घेतली आणि तो कोष हळूच कापला. फुलपाखरू सहज बाहेर आले. पण त्याचे शरीर सुजलेले होते आणि पंख एकदम छोटे आणि सुरकुतलेले होते. त्या माणसाला वाटले की पंख मोठे होतील आणि ते उडेल. पण तसे झालेच नाही. ते फुलपाखरू आयुष्यभर रांगत राहिले, त्याला कधीच उडता आले नाही.

            त्या दयाळू माणसाला हे समजले नाही की, निसर्गाचा नियमच असा आहे की कोषातून बाहेर पडताना जो संघर्ष करावा लागतो, त्यामुळेच फुलपाखराच्या शरीरातील द्रव पंखांमध्ये जातो आणि पंख मजबूत होतात. त्या संघर्षाशिवाय ताकद मिळत नाही.

तात्पर्य: आयुष्यातील संघर्षच आपल्याला मजबूत बनवतात. संकटांना घाबरू नका, त्यांना सामोरे जा.

बोधकथा ३ : हत्ती आणि दोरी (मानसिकता)

               एकदा एक प्रवासी हत्तींच्या तबल्यावरून जात होता. त्याला आश्चर्य वाटले की इतके महाकाय हत्ती फक्त एका साध्या बारीक दोरीने बांधलेले आहेत. त्या हत्तींनी ठरवले असते तर ती दोरी एका झटक्यात तोडली असती, पण ते तसे करत नव्हते. प्रवाशाने माहुताला विचारले, हे हत्ती इतके शांत का उभे आहेत? त्यांनी दोरी तोडण्याचा प्रयत्न का केला नाही? माहुत म्हणाला, जेव्हा हे हत्ती लहान होते, तेव्हा आम्ही त्यांना याच दोरीने बांधायचो. तेव्हा ती दोरी तोडण्यासाठी त्यांची ताकद कमी पडायची. त्यांनी खूप प्रयत्न केले पण दोरी तुटली नाही. त्यामुळे त्यांच्या मनाची समजूत झाली की आपण ही दोरी तोडू शकत नाही. आता ते मोठे आणि शक्तिशाली झाले आहेत, तरीही त्यांचा असा विश्वास आहे की ही दोरी तुटणार नाही, म्हणून ते प्रयत्नच करत नाहीत.

तात्पर्य: अनेकदा आपणही भूतकाळातील अपयशांमुळे किंवा चुकीच्या समजुतींमुळे प्रयत्न करणे सोडून देतो. स्वतःच्या क्षमतेवर विश्वास ठेवा.

बोधकथा ४ : बटाटा, अंडे आणि कॉफी

                एका मुलीने आपल्या वडिलांकडे तक्रार केली की तिचे आयुष्य खूप कठीण झाले आहे. एका संकटातून बाहेर पडले की दुसरे संकट येते. तिचे वडील एक आचारी (Chef) होते. ते तिला स्वयंपाकघरात घेऊन गेले.त्यांनी तीन पातेल्यांमध्ये पाणी उकळायला ठेवले. पहिल्या पातेल्यात बटाटे टाकले, दुसऱ्यात अंडी टाकली आणि तिसऱ्यात कॉफीच्या बिया टाकल्या. काही वेळाने त्यांनी गॅस बंद केला. त्यांनी मुलीला विचारले, तुला काय दिसते? मुलगी म्हणाली, बटाटे, अंडी आणि कॉफी. वडील म्हणाले, नीट बघ. बटाटा आधी कडक होता, पण उकळत्या पाण्यात टाकल्यावर तो मऊ झाला. अंडे आधी नाजूक होते, पण उकळत्या पाण्यात शिजल्यावर ते आतून कडक झाले. पण कॉफीच्या बिया वेगळ्या होत्या. त्यांनी उकळत्या पाण्यात गेल्यावर स्वतःला बदलले नाही, तर पाण्याचा रंग आणि वास बदलून टाकला. पाण्यालाच कॉफी बनवले.वडील म्हणाले, बेटा, जेव्हा आयुष्यात संकटे (उकळते पाणी) येतात, तेव्हा तू काय बनणार? बटाट्यासारखे मऊ होऊन हार मानणार? अंड्यासारखे कठीण आणि निष्ठुर होणार? की कॉफीसारखे परिस्थितीलाच बदलून टाकणार?

तात्पर्य : परिस्थिती कशीही असली तरी आपण त्याला कसा प्रतिसाद देतो, हे जास्त महत्त्वाचे आहे.

कामाचे नियोजन (मोठे दगड आणि वाळू)

                एका वर्गात शिक्षकांनी एक मोठी काचेची बरणी आणली. त्यांनी त्या बरणीत मोठे दगड भरले आणि विद्यार्थ्यांना  विचारले, बरणी भरली आहे का? मुले म्हणाली, हो. मग शिक्षकांनी छोट्या खड्यांची पिशवी काढली आणि बरणीत ओतली. दगडांच्या मध्ये जी जागा होती तिथे ते खडे जाऊन बसले. शिक्षकांनी पुन्हा विचारले, आता बरणी भरली आहे का? मुले म्हणाली, हो आता गच्च भरली आहे.

             मग शिक्षकांनी वाळूची पिशवी काढली आणि बरणीत ओतली. उरलेल्या सर्व बारीक जागेत वाळू जाऊन बसली. शिक्षक म्हणाले, हेच आपल्या आयुष्याचे गणित आहे. हे मोठे दगड म्हणजे तुमच्या आयुष्यातील महत्त्वाच्या गोष्टी - तुमचे कुटुंब, आरोग्य, शिक्षण आणि ध्येय. छोटे खडे म्हणजे इतर गोष्टी - जसे की नोकरी, घर, गाडी. आणि वाळू म्हणजे बाकीच्या शुल्लक गोष्टी - मोबाईल, सोशल मीडिया, गप्पा. जर तुम्ही बरणीत आधी वाळू भरली असती, तर मोठ्या दगडांसाठी जागाच उरली नसती. तसेच, जर तुम्ही तुमचा सर्व वेळ शुल्लक गोष्टींमध्ये वाया घालवला, तर महत्त्वाच्या गोष्टींसाठी वेळ उरणार नाही.

तात्पर्य: आयुष्यात कशाला प्राधान्य द्यायचे (Priority) हे ठरवायला शिका.